Λίγες μέρες πριν στο πλαίσιο μιας διημερίδας για θέματα Ηθικής στην Τεχνητή Νοημοσύνη παρέστην σε μια πολύ ενδιαφέρουσα διάλεξη με τίτλο “Fairness in Social Media” κατά την οποία ο καθηγητής του Hochschule für Politik München an TUM (Τμήματος Πολιτικών Σπουδών του τεχνικού πανεπιστημίου Μονάχου) κ. Jürgen Pfeffer ήγειρε πολλά ερωτήματα για το ρόλο των λεγόμενων Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στις σύγχρονες κοινωνίες.
Αποτελέσματα σχετικών ερευνών δείχνουν μια όχι πάντα ουδέτερη στάση από πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, κάνουν βάσιμες τις υποψίες για εκούσια ή ακούσια υποκίνηση συγκεκριμένων τάσεων (όπως π.χ. ψευδείς ειδήσεις), φέρνουν στο φως για μια ακόμη φορά την κατάχρηση των προσωπικών δεδομένων των χρηστών και, εν τέλει, κάνουν παραδεκτό το γεγονός ότι αλλάζουν ουσιαστικά τον τρόπο επικοινωνίας και τα αντανακλαστικά μας.
Παρά την όχι άδικη ως εκ τούτου κριτική που τους ασκείται, τέτοιες πλατφόρμες όπως το Facebook ή το Twitter ανθούν εντυπωσιακά, με αμελητέες αρνητικές διακυμάνσεις κατά καιρούς.
Ποιο είναι λοιπόν το μυστικό της επιτυχίας τους; Μα όχι άλλο από την ανθρώπινη ανάγκη για κοινωνικότητα. Ο άνθρωπος είναι ως γνωστόν κοινωνικό-πολιτικόν ον, θέση διαπιστωμένη από αρχαιοτάτων κιόλας χρόνων.
Σήμερα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μια πρωτόγνωρη για την εποχή μας πανδημία, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μοιάζουν να είναι τα μόνα τα οποία μας επιτρέπουν χωρίς περιορισμούς την πολυπόθητη επικοινωνία με άλλα μέλη της κοινωνίας μας.
Πράγματι, όταν στην πρόκληση της ανεξέλεγκτης μετάδοσης του ύπουλου ιού, η κοινωνική απομόνωση φαντάζει ως η μόνη δυνατότητα ανάσχεσής του, δε μένουν πολλά περιθώρια επαφής με τον «έξω» κόσμο παρά μέσω της οθόνης ενός κινητού ή ενός υπολογιστή – καλή ώρα.
Τραγική ειρωνεία αυτά τα ίδια μέσα να είναι εκείνα τα οποία έχουν δεχτεί τη δριμεία κριτική για αλλοίωση των ανθρώπινων σχέσεων και στρεβλή κοινωνικότητα ανίκανη να υποκαταστήσει τις πραγματικές σχέσεις!
Αν θέλουμε όμως να είμαστε ειλικρινείς, καλά θα κάνουμε να παραδεχτούμε αυτήν την αλλαγή, μήπως κι έτσι καταφέρουμε να τη διαχειριστούμε καλύτερα προς όφελός μας. Μια αλλαγή μάλλον εξαιτίας μιας μετατόπισης της συνολικότερης κουλτούρας που οι νέες τεχνολογίες έχουν επιφέρει.
Ο λόγος για μια κουλτούρα όπου κυριαρχεί η λογική της “show business”, των εντυπώσεων και του φαίνεσθαι που μπορεί επιμελώς να κατασκευάσει κανείς στα μέτρα του, της αποθέωσης του ατόμου-καταναλωτή-θύματος αυτών των εντυπώσεων, της μεγάλης ταχύτητας με την οποία εκτιθέμεθα σε τεράστιο όγκο πληροφοριών, πρακτικά αδύνατο να επεξεργαστούμε δεόντως.
Σε αυτό το τοπίο αναπόφευκτα έρχονται στο νου οι οξυδερκείς παρατηρήσεις που τριανταπέντε χρόνια πριν τολμούσε ο Neil Postman ενόψει της κατίσχυσης των ηλεκτρονικών μέσων, της τηλεόρασης τότε κυρίως φυσικά.
Στον πρόλογο του Διασκέδαση Μέχρι Θανάτου, ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος (Amusing Ourselves to Death: Public Discourse in the Age of Show Business, 1985) σημειώνει συγκρίνοντας τις δυο γνωστές δυστοπίες 1984 του George Orwell και Brave New World του Aldous Huxley:
«Τον Orwell τον φόβιζαν οι άνθρωποι που θα απαγόρευαν τα βιβλία. Το Huxley τον φόβιζε το γεγονός ότι δεν θα υπήρχε λόγος να απαγορευτεί ένα βιβλίο γιατί δεν θα βρισκόταν άνθρωπος πρόθυμος να διαβάσει.
Ο Orwell φοβόταν εκείνους που θα μας στερούσαν την πληροφόρηση. Ο Huxley φοβόταν εκείνους που θα μας υπερπληροφορούσαν τόσο ώστε να καταντήσουμε πλάσματα παθητικά και εγωιστικά.
Ο Orwell φοβόταν ότι η αλήθεια θα φυλασσόταν μυστική. Ο Huxley φοβόταν ότι η αλήθεια θα πνιγόταν σε έναν ωκεανό σύγχυσης. Ο Orwell φοβόταν ότι θα αναπτύσσαμε πολιτισμό υποτέλειας.
Ο Huxley φοβόταν ότι θα αναπτύσσαμε πολιτισμό κοινοτοπίας ασχολούμενοι μόνο με δραστηριότητες αντίστοιχες του orgy porgy*, του centrifugal bumblepuppy** και των αισθησιακών ταινιών. […] Με λίγα λόγια, ο Orwell φοβόταν ότι θα μας καταστρέψουν αυτά που μισούμε. Ο Huxley φοβόταν ότι θα μας καταστρέψουν αυτά που αγαπάμε. Το βιβλίο αυτό εξετάζει την πιθανότητα του να έχει δίκιο ο Huxley, όχι ο Orwell».
*όρος που χρησιμοποιείται από το Huxley για την περιγραφή μιας τελετουργίας τύπου ομαδικού οργίου
**επίσης όρος του Huxley για φουτουριστικό παιδικό παιχνίδι
Και μιλώντας για δυστοπίες, πείτε μου τώρα πώς ακούγεται η ιδέα ενός Υπουργείου Μοναξιάς στη Μεγάλη Βρετανία με σκοπό την αντιμετώπιση μιας «θλιβερής πραγματικότητας της σύγχρονης ζωής» ανησυχητικά μεγάλης μερίδας πολιτών, αν όχι παρμένη από τέτοιου τύπου δυστοπικά μυθιστορήματα;
Γεγονός είναι, ωστόσο, ότι περίπου εννέα εκατομμύρια πολίτες της Μεγάλης Βρετανίας (πάνω από ένας στους οκτώ) δηλώνουν ότι νιώθουν κάποιες ή όλες τις στιγμές της ημέρας μοναξιά με ό,τι αυτό συνεπάγεται: κίνδυνος για την υγεία του ατόμου συγκρίσιμος με το κάπνισμα δεκαπέντε τσιγάρων ημερησίως και σε συλλογικό επίπεδο κόστος δεκάδων δισεκατομμυρίων για την οικονομία.[1] Άλλη έρευνα σε αμερικανικό δείγμα καταδεικνύει επίσης την ανησυχητική διάσταση του προβλήματος, με τη νεότερη γενιά (18 έως 22 ετών – η λεγόμενη “Generation Z”) να πάσχει περισσότερο από κάθε άλλη.[2]
Γιατί, αλήθεια, νιώθει τόση μοναξιά η Generation Z, η πλέον εξοικειωμένη με την τεχνολογία γενιά; Πρόκειται για μια ερώτηση που διερευνά η Alice Aedy, μια νεαρή Βρετανίδα σκηνοθέτιδα, στο σύντομο ντοκιμαντέρ της Disconnected, βασισμένο σε ανώνυμες τηλεφωνικές μαρτυρίες νέων που ενδιαφέρθηκαν να επικοινωνήσουν για το θέμα τους το 2018, οπότε και ανακοινώθηκαν τα σχέδια της βρετανικής κυβέρνησης για τη σύσταση ενός αρμόδιου υπουργείου:
Αν και τις περισσότερες φορές προτιμώ να κλείνω με ένα αισιόδοξο μήνυμα, αυτό το βίντεο, η αλήθεια είναι, με άφησε μετέωρο ως προς τη μοναξιά για το σύγχρονο άνθρωπο.
Ας περιοριστώ όποτε αυτή τη φορά στο ότι σε πείσμα της επικρατούσας κουλτούρας αξίζει κανείς να επενδύει στις ουσιαστικές ανθρώπινες επαφές, ακόμη κι αν η εκ του σύνεγγυς επαφή επιφυλάσσει εκπλήξεις, άλλοτε ευχάριστες, άλλοτε όχι και τόσο, που όμως αυτό αποτελεί άλλωστε και την πρόκληση και το οποίο δε γίνεται να προσδοκούμε να κάνει καλύτερα η τεχνολογία.
Κι ας μην το λησμονήσουμε αυτό όταν με το καλό τελειώσει όλο αυτό που ένας ιός με όψη ωσάν βασιλικής κορόνας έλαχε να μας προκαλέσει τη φετινή άνοιξη!
1. www.ageuk.org.uk
2. www.multivu.com
Γράφει ο Ρήγας Γιώργος Ζαπουνίδης
