„Der einzige Weg für uns, groß, ja, wenn es möglich ist, unnachahmlich zu werden, ist die Nachahmung der Alten“ [Ο μόνος δρόμος για μας να γίνουμε κορυφαίοι, κι αν είναι βέβαια δυνατόν μοναδικοί, είναι η μίμηση των Αρχαίων].

Αυτά τα λόγια αναφέρει ο Γερμανός πατέρας της αρχαιολογικής επιστήμης Johann Joachim Winckelmann (1717-1768) στο πρώτο του έργο Gedanken über die Nachahmung der Griechischen Werke in der Malerei und Bildhauerkunst (1755).

Η αναφορά του σε Alten παραπέμπει προφανώς στο αρχαιοελληνικό κάλλος, του οποίου υπήρξε μέγας λάτρης στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος. Ο Γκαίτε έφτασε μάλιστα στο σημείο να ονομάσει τον 18ο αιώνα ,,Winckelmanns Jahrhundert’’.

Η ζωή του γιου ενός τσαγκάρη από το Stendal συνοψίζεται κάπως έτσι: Γεννήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου του 1717 στο Στένταλ της Σαξωνίας και εξελίχθηκε σε κορυφαίο διανοούμενο της εποχής του. Τον Ιούνιο του 1768 ο Winckelmann δολοφονείται με στιλέτο σε πανδοχείο της Τεργέστης. Ήταν μόλις 50 χρόνων.

Το μυστήριο δεν λύθηκε ποτέ. Ο δολοφόνος του ανέφερε κατά την ανάκριση ότι είχε βρει στη βαλίτσα του θύματος ένα βιβλίο γραμμένο «σε μια παράξενη γλώσσα». Ήταν τα έπη του Ομήρου.

Στο βασικό του έργο Geschichte der Kunst des Altertums (1764) θεμελίωσε ουσιαστικά την Αρχαιολογία και την Ιστορία της Τέχνης εισάγοντας -μεταξύ άλλων- και τη διάκριση των καλλιτεχνικών περιόδων σε φάσεις ανάπτυξης, ωριμότητας και παρακμής.

Οι αισθητικές του αναλύσεις και εκτιμήσεις στηρίχθηκαν σε έργα της μνημειακής γλυπτικής και φυσικά, σε αντίγραφα κλασικών πρωτοτύπων, όπως ο Απόλλων του Belvedere ή πρωτότυπα της ελληνιστικής περιόδου, όπως το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα.

Η σκέψη του Winckelmann σήμανε την έναρξη του κλασικισμού στην Ευρώπη και την απόρριψη των μέχρι πρότινος αισθητικών μορφών έκφρασης των ροκοκό και μπαρόκ. Διακαής πόθος του είναι να στηριχθεί το νέο γερμανικό πνεύμα στις βάσεις του αρχαιοελληνικού ιδεώδους.

Οι αντιλήψεις του θεωρείται ότι επηρέασαν τους σύγχρονους και μεταγενέστερους σπουδαστές της αρχαίας ελληνικής τέχνης, κυρίως στη Γερμανία, αλλά και στα κείμενα πολλών μεγάλων πνευματικών μορφών του 19ου αιώνα, όπως ο Γκαίτε, ο Σίλλερ και ο Μπάυρον.

Ο απόηχος των θεωριών του έφθασε μέχρι την πολιτική επικαιρότητα της εποχής του.
Όσον αφορά την πολιτική του αντίληψη, υποστήριξε ότι ενώ η Γαλλία του Ναπολέοντα στήριξε τη δύναμη της σε ρωμαϊκά πρότυπα ισχύος, θα ήταν καλό η Γερμανία να αποστασιοποιηθεί και να ακολουθήσει τον ελληνικό δρόμο.

Η μίμηση της αυθεντικότητας των ελληνικών αξιών αποτέλεσε ύψιστη προτεραιότητα μιας ολόκληρης εποχής στη Γερμανία.