Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα της Σχολής του Μονάχου, που αποτελεί το πλέον σημαντικό εικαστικό κίνημα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, με έντονες επιρροές από την ομώνυμη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου είναι ο Τήνιος Νικόλαος Γύζης.
Σε όλους μας είναι γνωστός ο πινάκας “το κρυφό σχολειό” από τα σχολικά βιβλία της ιστορίας και από τα καθιερωμένα κάδρα στους τοίχους των σχολικών αιθουσών. Είναι ένας πινάκας που έδωσε διάσταση στην παιδική μας φαντασία και αποκρυστάλλωσε μέσα μας το θρύλο του σχολείου επί τουρκοκρατίας.
Ο Γύζης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Μόναχο, με τη σύζυγό του Αρτέμιδα Νάζου και τα πέντε τους παιδιά. Συμμετείχε και βραβεύτηκε σε πολλές ελληνικές και ευρωπαϊκές εκθέσεις. Ανακηρύχθηκε επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και εξελέγη τακτικός καθηγητής στο ίδιο ίδρυμα. Πέθανε στο Μόναχο το 1901 από λευχαιμία.
Σε όλα αυτά τα χρονιά της παραμονής του στο Μόναχο, η νοσταλγία για την Ελλάδα παραμένει μεγάλη. Όταν κάποια στιγμή έρχεται στην Ελλάδα για να παντρευτεί πριν επιστρέψει μαζί με τη σύζυγό του στη Γερμανία, ο Γύζης θα φυτέψει ένα δέντρο στο κτήμα του πεθερού του. Είναι προφανώς ένας τρόπος, ταυτιζόμενος με αυτό το δέντρο, να μην ξεριζωθεί από αυτό το ελληνικό χώμα.
Ως καθηγητής εκτιμήθηκε από τους φοιτητές του σαν ζωγράφος, σαν δάσκαλος και σαν άνθρωπος με ευγένεια. Η Ελλάδα νικάει μέσα του τη Βαυαρική μαθητεία, και αυτό διαμορφώνεται και εκφράζεται στο προσωπικό ύφος του έργου του. Στις ηθογραφίες του βλέπουμε την ανάμνηση της πατρίδας του, να την αποδίδει με απίστευτη τρυφερότητα. Έγραφε πως την Ελλάδα δεν μπορεί να την ζωγραφίσει τόσο ωραία όσο την αισθάνεται, ενώ παράλληλα διατηρούσε και την πίκρα που η Ελλάδα δεν τον κράτησε κοντά της.
Από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της «Σχολής του Μονάχου», ο Νικόλαος Γύζης δεν επηρέασε μόνο την πορεία της ελληνικής τέχνης αλλά κατέχει σημαντική θέση και στη γερμανική ιστορία της τέχνης του 19ου αιώνα. Αν και γνώρισε την αναγνώριση και τη δόξα, ο Νικόλαος Γύζης διατήρησε τη σεμνότητά του. Προσβεβλημένος ήδη από καιρό από τη λευχαιμία, πέθανε στο Μόναχο στις 4 Γενάρη 1901 περιτριγυρισμένος από την οικογένεια του που τόσο αγαπούσε. Η σορός του ενταφιάστηκε στο Βόρειο Νεκροταφείο του Μονάχου.
Λέγεται ότι τα τελευταία του λόγια ήταν:
«Λοιπόν ας ελπίζωμεν κι ας ζητούμεν να είμεθα εύθυμοι!»
